K

Tijdgeest 1873-1960

Expedities in de 17e en 18e eeuw
Nederland was in de 17e eeuw een machtig handelsland en had een belangrijke positie in de Europese ontdekkingsreizen. Willem Barentz en Abel Tasman zijn grote namen uit die tijd. De expedities hadden vooral economische doelen. Het vinden van een betere en snellere route naar de Oost was voor de overheid en de kooplieden de belangrijkste reden om geld voor de ontdekkingsreizen te geven. Grote successen van de Nederlandse ontdekkingsreizen toen waren het stichten van Nieuw-Amsterdam (later New York) en het op gang komen van de Nederlandse walvisvaart in het noorden. Op ontdekkingstochten werden ook vaak priesters meegenomen om het christendom over te brengen.
In de 18e eeuw zijn de Nederlandse ontdekkingsreizen minder succesvol. Een belangrijke ontdekkingsreiziger als de Engelsman James Cook heeft dan geen gelijke onder de Nederlandse zeevaarders. In de 18e eeuw, de periode van de Verlichting, zijn er expedities die in plaats van een economisch, een wetenschappelijk doel hebben. Men wil de gaten in de kennis over de wereld invullen.

KNAG-expedities: 1873-1960
Het Aardrijkskundig Genootschap (later Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap, KNAG) werd in 1873 opgericht. De oprichters, waaronder de eerste voorzitter P.J. Veth, wilden de belangstelling voor aardrijkskunde en geografie vergroten. Het KNAG was vanaf de oprichting tot na de Tweede wereldoorlog een van de grote organisatoren van Nederlandse expedities. Het ging bij de expedities niet meer om de ontdekking van complete continenten of het vinden van nieuwe zeeroutes. Maar om het invullen van de overgebleven 'witte plekken' op de wereldkaart. Een erg belangrijk doel van het KNAG was het wetenschappelijke doel van 'vermeerdering en verbreiding van aardrijkskundige kennis'. Op de openingsvergadering van het KNAG in 1873 formuleerde Veth ook een tweede doelstelling van het KNAG: het cultureel-nationalistische doel van het nastreven en handhaven van de Nederlandse roem. Veth doelt daarmee op de koloniën. Veth droeg het denkbeeld van een Groter Nederland uit tijdens de vele ledenvergaderingen van het KNAG. Zijn boodschap sloeg enorm aan bij de Nederlandse bevolking; het KNAG groeide in korte tijd uit tot een invloedrijke koloniale lobby. De nadruk van de KNAG-expedities lag op Suriname en Nederlands-Indië, de koloniën.

Andere organisatoren van expedities
Het KNAG had geen monopolie op het gebied van expedities en werkte vaak samen met andere instellingen. De Treub-Serrurier Maatschappij ofwel de Maatschappij ter bevordering van het Natuurkundig Onderzoek der Nederlandse Koloniën (MNK) was een andere belangrijke organisator van expedities. De MNK werd in 1890 opgericht. Het doel van de MNK was de uitbreiding van kennis van de natuurlijke gesteldheid van de Nederlandse koloniën, zowel uit wetenschappelijk oogpunt als ten behoeve van landbouw en visserij. De wetenschappelijke disciplines zoölogie, botanie, geologie, antropologie en etnografie stonden in expedities van de MNK centraal. Ook grote bedrijven leverden financiële bijdragen aan expedities. Hun doel was puur economisch, bijvoorbeeld het vinden van ertsmijnen. Een andere organisator en mede financier van expedities was de Vereniging voor Suriname.